Chia sẻ

Tre Làng

LÀM BÁO TỬ TẾ VÀ LÀM BÁO BẤT LƯƠNG

GS Nguyễn Văn Tuấn - Thoạt đầu tôi không để ý đến bài báo này (viết về "Tại sao gái miền Tây làm nghề nhạy cảm"), nhưng thấy PV Lê Ngọc Sơn đưa vào FB và thấy các bạn bàn luận tôi mới đọc qua cho biết.

Đọc xong tôi thấy đây là một bài báo có rất nhiều điểm đáng bàn.

Đáng bàn không phải vì sự thật (đúng ra là tính hư cấu) trong bài báo, mà là khả năng nhận thức của người viết bài báo.

Có nhiều câu chữ mang hơi hám khoa học nhưng thật ra là phi khoa học. Đáng lẽ toàn bộ bài viết phải gọi là “ngụy khoa học” thì đúng hơn.

Tính nguỵ khoa học (pseudoscience) trong bài này nó bàng bạc trong các thói nguỵ biện phổ biến.

Cái nguỵ biện thứ nhất là nói bâng quơ.

Chẳng hạn như câu “con gái miền Tây đi làm những nghề nhạy cảm như massage, tiếp viên… nhiều hơn những con gái miền khác.

Thật ra, tôi cũng có thể nói khơi khơi thế này: “con gái miền Tây đi làm công nhân trong mấy hãng xưởng ở Bình Dương và Long An nhiều hơn con gái miền khác”. Tôi nói thế là vì tôi hay đi đến những hãng xưởng đó và có cảm nhận như thế.

Còn những người hay đi uống bia ôm và massage thì thấy gặp con gái miền Tây nhiều, nên có cảm nhận như thế.

Ở Sydney trong thời gian gần đây, báo chí nêu tình trạng một số người Việt ăn trộm trong các siêu thị sang trọng và mang bạch phiến từ VN sang Úc, mà đa số là người gốc Bắc (1975). Nếu dùng cách nói như tác giả bài này người ta sẽ nói người Bắc hay buôn ma tuý và ăn trộm?!.

Cách suy luận đó có thể hấp dẫn với những ai có suy nghĩ dễ dãi, chứ khó thuyết phục người suy nghĩ nghiêm chỉnh. Khó thuyết phục vì nó vô lí và xúc phạm.

Để thấy sự vô lí, có thể lấy thêm một ví dụ: người ta thấy nhiều người mắc bệnh tả có thói quen ăn thịt chó, thế là người ta nghi rằng thịt chó là nguyên nhân bệnh tả.

Nhưng câu hỏi quan trọng hơn là so sánh giữa bao nhiêu người ăn thịt chó mắc bệnh tả, và bao nhiêu người không ăn thịt chó mắc bệnh tả.

Bài học thứ nhất ở đây là: Nói một chiều và không có nhóm chứng (control) là phạm phải lỗi nguỵ biện.

Thứ hai là nguỵ biện thống kê.

Tiêu biểu cho nguỵ biện này là câu khẳng định “Đó không phải là chuyện ngẫu nhiên”. Đây là một câu phát biểu rất khoa học, vì không phải ngẫu nhiên, tức là có hệ thống.

Cái lỗi hệ thống mà tác giả này chứng minh trong mấy đoạn sau là do con gái miền Tây hay đua đòi, thất học, và do đó suy nghĩ đơn giản (dễ bị chiêu dụ). Quan trọng là chữ “ngẫu nhiên”.

Nếu tác giả chỉ đọc vài bài báo thấy ai cũng nói con gái miền Tây đua đòi và còn thất học, tác giả đã bị người khác cấy vào não cái ý tưởng rằng con gái miền Tây quả thật hay đua đòi và thất học.

Nhưng có thể đó chỉ là ý kiến cá nhân của vài kí giả, chứ chẳng có dữ liệu gì để đi đến một kết luận nghiêm chỉnh.

Vài kí giả thì có thể chỉ là ngẫu nhiên (có thể họ hay đi nhật nhẹt trong các quán bia ôm), nên khó mà nói mang tính đại diện được.

Do đó, đáng lí ra, để chứng minh không phải là ngẫu nhiên, tác giả phải trình bày vài dữ liệu để thuyết phục độc giả. Hay hơn nữa, tác giả có thể tính toán (như trị số P) để độc giả thấy.

Khi các kí giả có trình độ khá đưa tin về vaccine phòng chống HIV bên Thái Lan, người ta trình bày trị số P = 0.04 để cho thấy hiệu quả đó không phải là ngẫu nhiên.

Nhưng tôi ngờ rằng tác giả bài này khó mà tính được trị số P, mà có tính được thì chắc gì đã hiểu.

Lỗi nguỵ biện thứ hai ở đây là hồ đồ.

Thứ ba là tác giả đi từ võ đoán này đến võ đoán khác.

Sau khi cho rằng “nhiều người” (lại “nhiều”!) miền Tây “cực kì cưng chiều con gái”, tác giả đi đến một phán xét rằng “Thế nên, ngay từ nhỏ, con gái miền Tây đã không phải lao động dãi nắng, dầm mưa, quá lắm chỉ là làm các công việc nội trợ trong gia đình.” Cái này là rõ ràng một sự võ đoán.

Là bậc cha mẹ ai không cưng chiều con, đặc biệt là con gái. Đáng lẽ phải thấy đó là một điểm son chứ, để phân biệt với loại người (phải dùng chữ “loại”) trọng nam khinh nữ. Nhưng cưng chiều không có nghĩa là ở nhà suốt ngày lo mài dũa móng tay, bôi son, trét phấn như mấy cô gái thị thành đua đòi.

Tôi có thể lấy gia đình tôi ra làm ví dụ. Mấy em gái của tôi vẫn làm ruộng. Thật ra, hầu hết những người gặt lúa, cấy lúa ở miền Tây là phụ nữ.

Có lẽ tác giả bài này chưa sống ở miền Tây nên nói quá bậy. (Chữ "bậy" ở đây là còn nhẹ, tôi có thể dùng chữ nặng hơn, nhưng có lẽ không cần thiết).

Cũng nằm trong cái lỗi võ đoán, tác giả phóng bút viết rằng “Chỉ cần quăng tay lưới hoặc cắm cây xuống lớp đất màu mỡ, họ sớm nhận được thành quả mà ít phải bỏ công sức hơn nơi khác”.

Nếu tác giả này được đẻ ra vào thế kỉ 19 hay đầu/giữa thế kỉ 20 thì câu này có thể tạm chấp nhận được, nhưng đây là thế kỉ 21, tình trạng nông thôn đã có nhiều đổi thay (theo chiều hướng xấu đi) nên không có chuyện quang lưới xuống sông là có cá ăn đâu nhé.

Có lẽ tác giả hoặc là đang nằm mơ giữa ngày (day dreaming), hoặc là đang “phê” những cuốn sách của bác Sơn Nam nên mới bạo tay gõ bàn phiếm như thế.

Viết mà không đi thực tế thì chẳng khác gì – nói theo cách nói của dân miền Tây – nói dóc, tào lao.

Thứ tư là nguỵ biện theo kiểu lợi dụng trường hợp cá biệt.

Đó là câu “Có thể thấy, lối suy nghĩ của nhiều cô gái miền Tây khá đơn giản, mộc mạc. Những phát ngôn “kinh điển” của Ngọc Trinh, người đẹp đến từ Trà Vinh, là ví dụ tiêu biểu nhất”.

Phải nói đây là một câu phát biểu ngờ nghệch nhất mà tôi thấy từ một nhà báo. Lấy một trường hợp cá biệt để đi đến kết luận cho một cộng đồng là một sai lầm, một nguỵ biện thấp nhất.

Nguỵ biện này chẳng khác gì lấy một cô hoa khôi nào đó ở Hà Nội giết tình nhân, rồi suy luận rằng gái Hà Nội là ác ôn!.

Dùng cách nói của nhà báo này, con gái miền Tây cũng có thể nói rằng nhà báo Việt Nam rất dốt nhưng ngạo mạn làm bộ như ta đây là những người đạo cao đức trọng - một kiểu đeo mặt nạ đạo đức giả.

Toàn bộ bài báo toát lên một cái “air” trịch thượng và xúc phạm.

Hầu như đoạn văn nào trong bài viết cũng có vấn đề. Hoặc là vấn đề dùng chữ mỉa mai, hoặc là cách nói kẻ cả, hoặc là võ đoán, hoặc là nguỵ biện.

Có những câu trong bài hoàn toàn võ đoán như “Hiện tại, ở miền Tây, một chàng trai muốn cưới được vợ phải có ít nhất 60 triệu đồng. Bởi ngoài tiền cưới, chàng trai phải có nhiệm vụ mua lễ vật vòng vàng nhẫn cưới cho vợ và gia đình vợ.” Có phải thật sự là 60 triệu? (Thằng cháu tôi mới lấy vợ và nó chỉ có 10 triệu đồng trong túi). Có phải thật sự đó là đặc điểm ở miền Tây?.

Một con người chỉ cần cái bộ não bình thường cũng có thể đặt hai câu hỏi đó, và khi biết đặt câu hỏi đó thì tác giả sẽ thấy vô lí và xúc phạm như thế nào.

Rất khó biết tác giả có thực sự cố ý xúc phạm phụ nữ miền Tây hay không, nhưng cách dùng chữ và cách vận dụng logic thì rõ ràng là có nỗ lực.

Nỗ lực xúc phạm cả một cộng đồng. Đừng nghĩ dùng chữ “một số” hay không dùng chữ đó mà không xúc phạm. 

Có lẽ câu xúc phạm nhất là câu này: “Có thể thấy, lối suy nghĩ của nhiều cô gái miền Tây khá đơn giản, thoáng đãng, bản năng”.

Chú ý chữ “bản năng”. Phải là một người có nhiều thành kiến ghê gớm lắm mới dám đặt tay viết hai chữ đó. Tôi nghĩ những cô gái miền Tây cũng có thể mượn cách nói xúc phạm và hồ đồ đó để trả hai chữ đó cho tác giả: bản năng nói xấu.

Hết “bản năng”, tác giả còn phán thêm rằng con gái miền Tây “suy nghĩ đơn giản”. Đó là một cách nói trịch thượng. Chẳng biết tuổi đời của tác giả này bao nhiêu mà khẩu khí có vẻ như là bề trên. Thật ra, ngay cả bề trên cũng không dám nói như thế.

Ở một đoạn khác, tác giả tỏ ý chê con gái miền Tây là thật thà và chất phác, nhưng nếu con gái miền Tây ăn diện thì bị cái chê khác: “ăn nói bạt mạng, ăn chơi tung trời và mặc đồ mát mẻ hơn bất cứ cô gái thành thị nào”. Làm như chỉ có con gái thành thị (như tác giả bài báo?) mới có quyền mặc đồ mát mẻ! Nếu ăn nói bạt mạng thì chính tác giả bài báo mới xứng đáng với cái nhãn hiệu đó.

Nên nhớ rằng miền Tây là dựa lúa của cả nước và cũng là nơi nuôi Việt Nam. Trong số những người làm ra hạt lúa để nuôi cả nước, có phân nửa là lao động nữ.

Ấy thế mà có người vô ơn đến nỗi viết hẳn một bài báo để nói rằng con gái miền Tây lười biếng, thất học, và dễ tin!.

Nếu tác giả thật sự nghĩ như thế, thì đáng lẽ tác giả nên chịu khó suy nghĩ và đặt câu hỏi “tại sao”. Tại sao người dân miền Tây ít học? Tại sao người dân miền Tây bỏ làng đi làm thuê ở Bình Dương?.

Tôi nghĩ nếu tác giả tìm được câu trả lời thì có lẽ tác giả sẽ cảm thấy xấu hổ với những nhận định của mình, và nợ người dân miền Tây một lời xin lỗi. Dĩ nhiên, xin lỗi chỉ tồn tại ở những người có nhân cách.

Người Tây phương có câu “In God we trust, all others must bring data” (có thể hiểu câu đó là: Chỉ có Thượng đế là đáng tin, còn tất cả những cái khác phải dựa trên dữ liệu). Hình như là câu nói của Edward Deming, người đem khái niệm quality control đến kĩ nghệ xe hơi của Nhật.

Để đi đến kết luận về một cộng đồng, người ta cần chứng cứ. Chứng cứ có thể là định tính, nhưng tốt hơn nữa là định lượng đàng hoàng. Có lần nói chuyện ở Thời báo Kinh tế Sài Gòn (thời ông Võ Văn Kiệt còn sống) tôi có nói về evidence based journalism mà tôi tạm dịch là “Báo chí thực chứng” (giống như y học thực chứng). Theo đó, phóng viên nên dựa vào chứng cứ mà viết thì tốt hơn là dựa vào những cảm nhận cá nhân.

Nói không có chứng cứ là nói dóc. Nói dóc, nói chuyện tào lao là chuyện của dân nhậu nhẹt. Rượu vào lời ra mà. Chẳng ai thèm để ý đến những lời nói dóc của những người say men rượu.

Nhưng nhà báo, dù gì cũng mang danh là “có học”, mà nói dóc thì đáng trách, nếu không muốn nói là đáng kinh tởm. Khoảng cách thái độ từ kinh tởm đến khinh bỉ chẳng bao xa.

Tác giả bài này cho rằng con gái miền Tây suy nghĩ đơn giản, nhưng những phân tích trên đây cho thấy thấy chính tác giả mới là người suy nghĩ đơn giản.

Suy nghĩ đơn giản là biểu hiện của sự yếu kém về trình độ và nhận thức.

Suy nghĩ đơn giản còn thể hiện sự lười biếng tư duy.

Dù lí do gì đi nữa thì những nhận định trong bài viết của tác giả cũng đáng trách.

Bài báo cũng là một trường hợp để phân biệt cách làm báo tử tế và cách làm báo bất lương.
--------------
* Hình ảnh về đời sống sinh hoạt của người dân một số tỉnh miền Nam, giai đoạn 1980-1990 đã được đăng tải trên trang Corbi, chỉ có tính minh họa, không liên quan đến nội dung bài viết của tác giả.

Nguồn: Blog Mai Thanh Hải

19 nhận xét:

  1. ngày nay có rất nhiều những cây bút láo mang danh nhà báo mà viết những điều sai sự thật bóp méo sự thật chỉ vì lợi ích cá nhân vì những mưu đồ đen tối nào đó! làm báo phải có tính chân thật và bản lĩnh chính trị vững vàng không thể để những cám dỗ lay động bản thân mà trở thành những cây bút lầm đường lạc hướng

    Trả lờiXóa
  2. Hiện nay báo tử tế thì ít mà báo bất lương thì nhiều như nấm độc vậy. Đặc biệt là sự mọc lên của các blog phản động xuyên tạc được ngụy trang, che giấu để ngầm hoạt động với mục đích xuyên tạc, bịa đặt, kích động và lôi kéo thêm lực lượng. Chúng mọc lên nhan nhản và rất khó tiêu diệt.

    Trả lờiXóa
  3. Nhà báo mà không có cái tâm thực sự của nhà báo thì bài viết cũng toàn là thêm mắm thêm muối rồi viết sai sự thật để câu ngươi xem nhưng chính cái thêm mắm thêm muối đó lại nhiều khi là sự tai hại lớn, và nhiều khi còn bị lợi dụng để chống đối nữa

    Trả lờiXóa
  4. Nghề làm báo cũng như bao nghề khác . Đã làm là phải có cái tâm nhất là khi truyền đạt thông tin đến cho người đọc thì phải có trách nhiệm với lời nói của mình chứ không phải như các nhà làm báo láo hiện nay chỉ muốn viết nhiều mà toàn viết sai.

    Trả lờiXóa
  5. Nhà báo có cái kiểu nhìn thấy gì là nói mà không thèm suy nghĩ rằng nó có đúng hay không. Bản thân ông ta thì cũng chỉ hai con mắt và có bao nhiêu năm cuộc đời để chứng kiến xã hội, ông ta đã đi hết mọi miền đất nước hay chưa mà nhận định "con gái miền Tây đi làm những nghề nhạy cảm như massage, tiếp viên… nhiều hơn những con gái miền khác". Thật sự khi viết báo thì người viết cần phải có cái nhìn khách quan và đúng thực tế chứ không phải là đưa vào cái nhìn cá nhân mà áp đặt

    Trả lờiXóa
  6. Viết báo bây giờ cũng có năm bảy loại chứ chẳng phải ai cũng viết báo vì cái tâm của nghề nghiệp giao phó đâu. Nhiều nhà báo bây giờ đã tha hóa nên có thể họ chỉ cần đồng tiền hơn là những gì mà họ làm ra. Đây chính là việc nhiêu tờ báo, bài báo chỉ chăm vào câu khách bằng các tít hơn là những bài viết có chất lượng và thấu đáo trong phân tích. Việc tác giả dẫn ra các hình mẫu cho báo chí bất lương đấy là một minh chứng hùng hồn cho báo chí đang có vấn đề. Có nhiều cái kiểu viết của các tác giả rất buồn trong kiểu giật tít cũng như chỉ lấy ra một trường hợp cá biệt thay cho sự đặc trưng của một sự vật hiện tượng mà bài báo đang muốn đề cập đến. Vì thế nên vấn đề vô hình đã bị làm sai lệch mà không ai biết và người đọc sẽ dễ ngộ nhận vấn đề sau khi đọc bài báo đó.

    Trả lờiXóa
  7. Hải Nguyễn16:10 16/7/13

    Không nên lấy cái thiểu số để đánh giá tổng thể. Không nên áp đặt khi chưa có cái nhìn tổng quan đúng thực tế. Nhiều nhà báo bây giờ làm báo chỉ quan tâm đến lợi nhuận, số báo bán ra chứ chưa thực sự quan tâm đến nội dung của mỗi bài báo. Điều này thực sự đáng buồn

    Trả lờiXóa
  8. Đọc báo giờ cũng cần phải có cái nhìn đúng đắn chứ không thể ù ù cạc cạc cái gì cũng tin được. Ngày xưa thì nhà bào chân chính vết cái tin tưởng ngay được nhưng mà thời buổi này đồng tiền mua chuộc tất cả mọi thứ thế nên nhiều nhà báo trở nên bất lương chuyên đăng những bài với mục đích câu view hơn là đưa tin chính xác. Thật là đáng buồn

    Trả lờiXóa
  9. Đúng là ngày này có rất nhiều loại báo. báo chính thống, báo lề phải, báo lề trái. Tốt có xấu có, vấn đề là chúng ta có phân biệt được đâu là cái tốt cái xấu không mà phòng ngừa chúng. Chứ giờ cứ tù mù tù mù lên mạng dễ bị lừa lắm. Nhiều khi còn tiếp tay cho cái ác lúc nào không hay đâu

    Trả lờiXóa
  10. Xã hội của đồng tiền nó khắt khe vậy đó. Ai không tuân theo thì bị đào thải thôi. Cũng phải thông cảm cho những con người này họ cũng chỉ vì miếng cơm manh áo mà phải dùng ngòi bút của mình làm những việc sai trái. Quan trọng là người đọc, người xem hãy có cái nhìn đúng để phản bác lại ý kiến đó chứ không phải là a dua theo họ

    Trả lờiXóa
  11. Đâu phải cứ cầm bút thì là nhà báo đâu. Cứ phải là có cái tâm mới viết được. Nhiều nhà báo trẻ có tài hiện nay chẳng biết dùng tài năng của mình cống hiến phục vụ cho đất nước mà lại bị đồng tiền làm cho mờ mắt. Dùng tài năng của bản thân để tạo ra những làn sóng cho dư luận thêm xôn xao nhốn nháo thì đúng là không nên

    Trả lờiXóa
  12. Nhận xét này đã bị tác giả xóa.

    Trả lờiXóa
  13. Chỉ có cái lũ khốn nạn nó mới thích viết báo theo kiểu giật gân câu view thôi. Đã có biết bao gia đình phải khốn đốn với mấy cái kiểu báo rẻ rách như vậy rồi. Để nghị là cấm những kẻ này không được viết bài linh tinh như kiểu đó nữa. Nếu chúng còn tiếp tục vi phạm thì sẽ xử lí theo tội danh để răn đe chúng

    Trả lờiXóa
  14. trước những tình hình hết sức phức tạp hiện nay của các thế lực thù địch, chống phá nhà nước ta. thì báo chí là một kênh quan trọng mà bọn phản động nhằm vào. Bất cứ một thông tin sai lệch nào đều có thể bị bọn chúng lợi dụng để công kích và chống phá nhà nước ta. vì vậy, không ai khác, chính những người phóng viên phải ý thức được việc này, và cần có trách nhiệm hơn nữa các bài viết của mình. không để các thế lực thù địch lợi dụng để xuyên tạc, chống phà nhà nước ta. và quan trọng hơn nữa, đó chính là những người đọc tin tức, phải biết chọn lựa những tin tức chính xác để đọc, không nên nghe theo những luận điệu sai trái.

    Trả lờiXóa
  15. Hiện nay, các thế lực thù địch, phản động chống phá nhà nước ta, đang hoạt động ngày càng mạnh và có những thủ đoạn xấu xa hơn. Trong đó, chiêu bài truyền thông là một vấn đề mà bọn chúng lợi dụng nhiều nhất. CHúng lập nên các trang báo lề trái, đưa những tin sai sự thật, chống phá nhà nước ta, xuyên tạc các chính sách, đường lối của Đảng, gây sự hiểu nhầm và bức xúc trong nhân dân. vậy nên, không ai khác, chính những người đọc và tiếp nhận thông tin nên ý thức được những gì mình đọc, và cảnh giác trước những chiêu trò đó của các thế lực phản động, chống phá nhà nước ta.

    Trả lờiXóa
  16. Phải nói rằng ,hiện nay bên cạnh những tờ báo chính thống thì còn rất nhiều tờ báo lá cải, thậm chí là các trang báo phản động. Những trang báo lá cải thì đưa tin linh tinh, không được kiểm định, chỉ cần làm sao nhiều người đọc được là được. chưa hết, các trang báo phản động thì lại đưa tin xuyên tạc, sai sự thật, chống phá nhà nước ta. đưa những thông tin sai trái, không đúng với sự thật đến những người người dân, gây bức xúc trong nhân dân và ảnh hưởng đến hình ảnh của chính quyền. không ai khác, chính người đọc là người phải thực sự tỉnh táo khi tiếp nhận các thông tin đó.

    Trả lờiXóa
  17. Báo chí bây giờ tự cho mình cái quyền viết gì thì viết và nói gì thì nói. Sự thật thì những gì trong bài báo này đăng không phải là không đúng, thế nhưng không nên kết luận một cách chung chung, vơ đũa cả nắm làm ảnh hướng đến người khác, mà ở đây là ảnh hưởng đến cả một vùng miền. Vì vậy nên thận trọng khi kết luận phiếm diện và chủ quan.

    Trả lờiXóa
  18. Nghề báo là một trong những nghề cần có đạo đức nghề nghiệp nhất hiện nay, vì những gì trên báo có thể làm ảnh hưởng tới cả một con người, biết bao người đã khốn đốn vì những trang báo lá cải, thậm chí có người đã tìm đến bước đường cùng...

    Trả lờiXóa
  19. Bây giờ nhà báo bất lương cũng không ít nữa rồi, toàn những kẻ không có đạo đức của người làm báo. Viết bài chỉ quan tâm đến lợi ích của chính bản thân mà không thèm để ý đến lợi ích chung, thậm chí còn viết cả bài mang tính phản động xuyên tạc

    Trả lờiXóa

Tìm kiếm mở rộng

Google TreLang

Tre Làng

Thông kê truy cập

Lưu trữ Blog