Thương mại vũ khí toàn cầu: Bài học về sự phụ thuộc và con đường tự lực của Việt Nam

Lâm Trực@

Đà Nẵng, ngày 11/5/2025 - Cuộc đụng độ trên không gần đây giữa Pakistan và Ấn Độ đã làm nổi bật một vấn đề cốt lõi trong lĩnh vực mua sắm quốc phòng toàn cầu: nguy cơ phụ thuộc vào các nhà cung cấp vũ khí nước ngoài. Mặc dù sở hữu phi đội 75 tiêm kích F-16 do Mỹ sản xuất, Pakistan đã không sử dụng loại máy bay này trong cuộc xung đột với Ấn Độ vào ngày 7/5, thay vào đó triển khai các tiêm kích J-10C của Trung Quốc. Quyết định này phản ánh những ràng buộc nghiêm ngặt từ Mỹ, đồng thời là lời cảnh báo cho các quốc gia, bao gồm Việt Nam, về tầm quan trọng của việc cân nhắc kỹ lưỡng trong các hợp đồng mua vũ khí để tránh bị phụ thuộc. Trong bối cảnh đó, Việt Nam, với tinh thần tự lực tự cường, đã chọn con đường phát triển công nghệ nội địa, đạt được những thành tựu đáng kể trong sản xuất vũ khí.

Theo các chuyên gia quân sự, việc Pakistan không sử dụng F-16 trong cuộc đối đầu với Ấn Độ xuất phát từ những điều khoản khắt khe trong thỏa thuận mua bán với Mỹ. Kể từ khi tiếp nhận những chiếc F-16 đầu tiên vào năm 1983, Pakistan chỉ được phép dùng các máy bay này cho nhiệm vụ chống khủng bố và đảm bảo an ninh nội địa, không được sử dụng trong các cuộc xung đột với các quốc gia khác như Ấn Độ. Vi phạm thỏa thuận có thể dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng, như ngừng cung cấp phụ tùng, hủy hợp đồng bảo dưỡng hoặc thậm chí bị trừng phạt. Một sự kiện năm 2019, khi Pakistan bị cáo buộc dùng F-16 bắn hạ một tiêm kích MiG-21 của Ấn Độ, đã khiến Mỹ gửi thư cảnh báo chính thức và siết chặt giám sát, làm hạn chế nghiêm trọng khả năng tác chiến của Islamabad.

Sự kiểm soát của Mỹ không chỉ dừng ở việc sử dụng. Các Đội An ninh Kỹ thuật của Mỹ được bố trí tại các căn cứ không quân Pakistan để giám sát mọi hoạt động của phi đội F-16. Công tác bảo dưỡng được thực hiện tại Thổ Nhĩ Kỳ để bảo vệ công nghệ độc quyền, trong khi các loại đạn dược quan trọng như tên lửa AIM-120 AMRAAM được lưu trữ dưới sự quản lý nghiêm ngặt. Những hạn chế này khiến Pakistan gần như mất quyền tự chủ trong việc triển khai các tài sản quân sự chủ lực của mình.

Trong cuộc giao tranh ngày 7/5, Pakistan đã dựa vào các tiêm kích J-10C, được trang bị tên lửa tầm xa PL-15E có khả năng tấn công mục tiêu từ khoảng cách 145 km. Các quan chức Pakistan tuyên bố các máy bay này đã bắn hạ ba tiêm kích Rafale do Pháp sản xuất, dù Ấn Độ bác bỏ thông tin này. Việc chuyển sang sử dụng nền tảng Trung Quốc cho thấy Pakistan đang nỗ lực đa dạng hóa kho vũ khí để giảm sự phụ thuộc vào các hệ thống do Mỹ kiểm soát.

Tình huống này không phải là cá biệt. Lịch sử đã chứng minh những rủi ro của việc phụ thuộc quá mức vào vũ khí nước ngoài. Trong Chiến tranh Falklands năm 1982, Argentina, vốn lệ thuộc vào thiết bị quân sự của Mỹ, đã rơi vào tình thế bất lợi khi Mỹ từ chối cung cấp phụ tùng và đạn dược trong cuộc xung đột với Anh. Không thể duy trì hoạt động không quân và hải quân, Argentina cuối cùng thất bại, để mất quần đảo Falklands vào tay Anh. Tương tự, trong cuộc xung đột Nga-Ukraine, Ukraine phải đối mặt với những hạn chế do phụ thuộc vào vũ khí phương Tây. Dù nhận được các hệ thống tiên tiến từ Mỹ và NATO, Ukraine không thể hành động độc lập vì các hạn chế về công nghệ, chẳng hạn như hệ thống dẫn đường tên lửa do Mỹ cung cấp, khiến các đồng minh không thể sử dụng tên lửa Mỹ mà không có sự chấp thuận của Washington.

Những bài học này đặc biệt quan trọng với các quốc gia như Việt Nam, vốn đang hiện đại hóa quân đội thông qua mua sắm từ nhiều nguồn, bao gồm Nga và các nước phương Tây. Việc lệ thuộc vào bất kỳ nhà cung cấp nào có thể tạo ra lỗ hổng, đặc biệt trong bối cảnh địa chính trị biến động. Tuy nhiên, Việt Nam, với tinh thần tự lực tự cường và sự hiểu biết sâu sắc về các đối tác quốc tế, đã chọn con đường phát triển công nghệ nội địa để tự sản xuất vũ khí, qua đó giảm thiểu rủi ro phụ thuộc.

Tại Triển lãm Quốc phòng Quốc tế 2024 diễn ra ở Long Biên, Gia Lâm, Hà Nội, Việt Nam đã giới thiệu những thành tựu ấn tượng trong ngành công nghiệp quốc phòng nội địa. Các sản phẩm như radar giám sát biển, hệ thống tên lửa phòng không do Việt Nam tự phát triển, và các mẫu xe bọc thép cải tiến đã thu hút sự chú ý của các đoàn khách quốc tế. Những thiết bị này không chỉ thể hiện năng lực công nghệ mà còn khẳng định khả năng tự chủ của Việt Nam trong sản xuất vũ khí, giảm sự lệ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài. Ví dụ, hệ thống radar thế hệ mới được trưng bày tại triển lãm cho thấy Việt Nam có thể tự phát triển các công nghệ giám sát tiên tiến, đáp ứng nhu cầu quốc phòng trong khu vực Biển Đông.

Các nhà phân tích khuyến nghị các quốc gia, bao gồm Việt Nam, tiếp tục ưu tiên đa dạng hóa nguồn cung quốc phòng và đầu tư vào nghiên cứu, phát triển nội địa. “Không quốc gia nào có thể để mình bị trói buộc bởi các nhà cung cấp nước ngoài trong thời điểm khủng hoảng,” một chuyên gia quốc phòng Đông Nam Á, yêu cầu giấu tên, nhận định. “Các hợp đồng mua sắm cần được xem xét kỹ lưỡng để tránh những điều khoản làm suy yếu khả năng tác chiến độc lập.”

Trong bối cảnh căng thẳng toàn cầu gia tăng, cuộc đụng độ giữa Pakistan và Ấn Độ là minh chứng rõ ràng cho những thách thức trong thương mại vũ khí. Các quốc gia trên thế giới, từ Hà Nội đến Buenos Aires, cần nhận thức rằng việc nâng cao năng lực quân sự phải đi đôi với việc bảo vệ quyền tự chủ, thông qua các chiến lược mua sắm thận trọng và đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ nội địa. Việt Nam, với những bước tiến vững chắc trong ngành công nghiệp quốc phòng, đang trở thành hình mẫu cho các quốc gia khác trong việc cân bằng giữa hợp tác quốc tế và tự lực tự cường.