Lâm Trực@
Ở một đất nước nhiệt đới, nơi chuối mọc quanh vườn và gió Lào hun nóng đến tận nếp nghĩ của người ta, chính phủ vừa rót thêm 25.000 tỷ đồng cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Một con số không hề nhỏ. Nó có thể xây một trăm bệnh viện, năm trăm trường học, hoặc nuôi vài chục vạn đứa trẻ nghèo đủ sữa uống. Nhưng rồi Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, một người không quá ồn ào, nói trong một buổi họp giữa mùa hạ: “Buồn lắm. Gần 80% số tiền ấy được xin để xây nhà, mua máy. Chỉ 20% để nghiên cứu. Không có ai xin tiền để đổi quy trình hay đổi mô hình vận hành cả.”
Cái gọi là chuyển đổi số có vẻ vẫn đang mang dáng dấp của mấy phần mềm nội bộ cũ kỹ, đôi khi viết bởi các lập trình viên mệt mỏi, chạy trên máy chủ rền rĩ. Những quy trình – giấy tờ, con dấu, gật đầu, đưa phong bì, lặng lẽ như đám rêu trên đá – vẫn thế. Không ai động vào chúng. Người ta sợ xáo trộn. Hoặc đơn giản, người ta không biết phải bắt đầu từ đâu. Hoặc cay đắng hơn: chẳng ai muốn bắt đầu cả.
Người xưa bảo “việc khó nhất là nghĩ”. Nay có tiền, có công nghệ, có cả chủ trương lớn, nhưng người làm thì vẫn là những cán bộ mà tư duy chưa rời khỏi các bài học quản lý của thế kỷ trước. Họ đi học “chuyển đổi số” như đi xem bói: ngồi nghe, gật gù, về lại bàn làm việc, mở bảng Excel cũ kỹ. Cái gì hiện hình được như trụ sở, máy móc thì xin. Cái gì vô hình như tư duy, mô hình, cách làm... thì né.
Tôi từng gặp một phó giám đốc sở ở miền Trung. Ông nói thẳng: “Tụi tôi có biết nghiên cứu là cái gì đâu. Xin mua thiết bị còn dễ. Giải ngân được. Chứ ai ngồi viết đề xuất đổi mô hình?” Một câu thành thật, nghe xong chỉ muốn uống cạn ly rượu và lặng lẽ đi ngủ.
Chúng ta đang sống trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo bắt đầu viết tiểu thuyết, còn người thật thì vẫn loay hoay với biểu mẫu Word. Chúng ta bàn về đổi mới, nhưng vẫn đánh giá cán bộ bằng tiêu chí “đúng quy trình”. Nói là số hóa toàn diện, nhưng cái tư duy – thứ duy nhất cần số hóa trước tiên – thì còn nằm nguyên trong sổ tay học thuộc lòng từ thập kỷ 90.
Có phải vì họ dốt không? Không. Dốt không phải cái tội. Cái tội là không chịu học. Không dám học. Và nhất là không buồn học. Cái tâm lý “đưa gì dùng nấy”, “làm đúng chỉ đạo”, “đừng thay đổi để không bị sai” đã mọc rễ. Khi tiền đổ về, nó đi theo luồng rãnh quen. 25.000 tỷ như nước đổ vào hệ thống kênh tưới cũ kỹ, uốn lượn qua những đồng cỏ chết, rồi bốc hơi trong cái nắng quan liêu.
Bộ trưởng Hùng, người của ngành công nghệ, có lẽ hiểu điều đó hơn ai hết. Nên ông nói buồn. Buồn, vì một tương lai đáng lẽ nên đến, thì lại bị chặn bởi quá khứ chưa rút lui.
Người ta xây nhà. Nhưng không xây được tư duy. Người ta mua máy móc. Nhưng không mua nổi trí tuệ. Người ta làm chuyển đổi số như thể đi xây một nhà kho lớn hơn, rồi tiếp tục cất vào đó những hồ sơ dán keo và ký tên bằng bút đỏ.
Muốn thay đổi, không thể chỉ có tiền. Phải có lòng dũng cảm. Phải có những người dám phá vỡ quy trình cũ. Phải có những cán bộ biết thẹn khi mỗi lần ký phê duyệt mà không hiểu mình đang duyệt cái gì.
Nhưng làm sao có những con người ấy, khi cả hệ thống vẫn thích sự ổn định hơn xáo trộn, thích an toàn hơn thử nghiệm, thích “tròn vai” hơn “dám khác”? Khi văn hóa “sợ sai” đã trở thành một hệ điều hành mặc định trong mọi quyết định?
Chuyển đổi số là một thứ xa xỉ với những ai không dám nghĩ khác, nói khác, làm khác. Đổi mới sáng tạo không dành cho những người ngồi trong văn phòng máy lạnh chờ công văn đến và không bao giờ tự đặt câu hỏi. Và khoa học, cuối cùng, không phải là cái bảng hiệu treo trước trụ sở mới xây, mà là những điều người ta lặng lẽ làm trong bóng tối để ngày mai sáng hơn hôm nay.
Chính phủ đã mở ví. Nhưng để tiền đó không lạc lối, cần nhiều hơn cả một bộ trưởng buồn. Cần những người lãnh đạo dám chán chính mình hôm qua. Cần những viên chức rũ bỏ lớp bụi an toàn, dấn thân vào vùng mạo hiểm, nơi những câu hỏi không có đáp án sẵn, và nơi mà người làm công vụ phải học cách nghĩ như một nhà khoa học.
Nếu không, 25.000 tỷ ấy sẽ chỉ là một khoản đầu tư nữa cho những điều không thay đổi.
Chuyển đổi số không chỉ là ứng dụng công nghệ, mà cần xuất phát từ tư duy đổi mới và sáng tạo. Nếu vẫn giữ lối suy nghĩ cũ, máy móc sẽ chỉ làm thay việc cũ, không tạo ra giá trị mới. Do đó, nghiên cứu và xây dựng mô hình phù hợp với thực tiễn là điều bắt buộc.
Trả lờiXóaChuyển đổi số không thể sao chép nguyên mẫu từ nơi khác hay dựa vào tư duy lối mòn. Mỗi tổ chức, địa phương phải tự nghiên cứu, xác định lộ trình và mô hình riêng phù hợp. Chỉ khi thay đổi tư duy và hành động, chuyển đổi số mới thực sự hiệu quả và bền vững.
Trả lờiXóaMuốn chuyển đổi số thành công, trước hết phải chuyển đổi tư duy lãnh đạo và quản lý.
Trả lờiXóaKhông thể áp dụng rập khuôn mô hình cũ vào môi trường số vốn rất linh hoạt và thay đổi nhanh. Việc đầu tư cho nghiên cứu và thiết kế mô hình phù hợp là nền tảng cho bước đi vững chắc.