Vì sao dân lắp đặt điện mặt trời phải đăng ký với EVN?

Lâm Trực@

Trong đời sống hiện đại, năng lượng không chỉ là nhu cầu cá nhân mà còn là vấn đề của cộng đồng, của quốc gia. Khi công nghệ điện mặt trời mái nhà ngày càng phổ biến, đã xuất hiện những câu hỏi mang tính phản biện, chẳng hạn như: “Dân lắp điện mặt trời thì liên quan gì đến EVN mà phải đăng ký?”. Đặt câu hỏi như thế có phần phiến diện, bởi bản chất của điện mặt trời mái nhà không tách rời khỏi hệ thống điện quốc gia, ít nhất trong trường hợp hệ thống đó hòa lưới. Để trả lời một cách chính xác, cần phân tích trên ba phương diện: khoa học kỹ thuật, pháp luật hiện hành và lợi ích cộng đồng.

Trước hết về mặt kỹ thuật, cần phân biệt hai trường hợp rõ ràng. Nếu hộ dân lắp đặt điện mặt trời chỉ để tự dùng và không đấu nối vào lưới điện quốc gia, hệ thống này được xem như độc lập. Trong trường hợp này, việc đăng ký với EVN không phải là yêu cầu bắt buộc. Tuy vậy, hộ dân vẫn phải tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn điện, từ thiết bị bảo vệ, dây dẫn, bộ lưu trữ, cho đến khả năng phòng chống cháy nổ. Hệ thống này, nếu thiết kế sai, cũng có thể gây hỏng hóc thiết bị, cháy chập, thậm chí nguy hiểm cho chính người sử dụng.

Ngược lại, nếu hộ dân lắp đặt điện mặt trời mái nhà và đấu nối vào lưới điện quốc gia, tình huống trở nên hoàn toàn khác. Hệ thống điện mặt trời hoạt động dựa trên nguyên tắc chuyển đổi năng lượng bức xạ mặt trời thành dòng điện một chiều, sau đó thông qua inverter biến đổi thành điện xoay chiều để sử dụng và có khả năng phát ngược lên lưới. Khi hòa vào lưới, bất kỳ nguồn phát nào cũng tạo ra dao động điện áp, tần số và cần được điều độ để bảo đảm cân bằng cung cầu. Nếu không đăng ký, ngành điện không có cơ sở dữ liệu để dự báo, điều chỉnh, điều độ công suất. Hậu quả là hệ thống có thể rơi vào tình trạng mất cân bằng, ảnh hưởng đến chất lượng điện năng và thậm chí gây sự cố lan rộng. Ngoài ra, hệ thống điện mặt trời khi không có thiết bị chống phát ngược đạt chuẩn sẽ tiếp tục đưa điện lên lưới ngay cả khi ngành điện đã cắt điện để sửa chữa. Đây là nguy cơ an toàn rất lớn, có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng công nhân vận hành.

Trên phương diện pháp luật, các quy định hiện hành của Việt Nam đã bao quát vấn đề này. Luật Điện lực số 61/2024/QH15, được Quốc hội thông qua ngày 30 tháng 11 năm 2024 và có hiệu lực từ ngày 1 tháng 2 năm 2025, quy định rõ ràng nguyên tắc quản lý thống nhất hệ thống điện quốc gia. Theo đó, mọi tổ chức, cá nhân phát điện có đấu nối vào lưới điện đều phải đăng ký, thỏa thuận và được kiểm tra điều kiện kỹ thuật. Các nghị định và thông tư đi kèm, như Nghị định 18/2025/NĐ-CP của Chính phủ và Thông tư 05/2025/TT-BCT của Bộ Công Thương, đều nhấn mạnh trách nhiệm đảm bảo an toàn, quy chuẩn kỹ thuật trong hoạt động phát điện và truyền tải. Đặc biệt, Quyết định 13/2020/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời vẫn đang có hiệu lực, tạo cơ sở pháp lý cho người dân ký hợp đồng mua bán điện với EVN khi có phần điện dư phát lên lưới. Như vậy, pháp luật không chỉ buộc đăng ký để quản lý vận hành, mà còn bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân trong giao dịch điện năng.

Về lợi ích cộng đồng, việc đăng ký mang lại ba giá trị quan trọng. Thứ nhất, nó giúp bảo đảm an toàn hệ thống điện quốc gia, tránh các rủi ro kỹ thuật và tai nạn lao động. Thứ hai, nó bảo vệ quyền lợi của chính hộ dân, vì chỉ khi đăng ký, hệ thống mới được pháp luật công nhận và người dân mới có thể bán điện hợp pháp, tránh tranh chấp trong tương lai. Thứ ba, nó góp phần duy trì công bằng và minh bạch, bởi lưới điện quốc gia là tài sản chung, bất kỳ nguồn phát nào cũng phải được quản lý để không ảnh hưởng tiêu cực đến cộng đồng.

Từ góc nhìn kỹ thuật, có thể khẳng định rằng việc đăng ký với EVN không phải là một thủ tục hành chính hình thức. Nó là điều kiện tiên quyết để đảm bảo an toàn, ổn định của hệ thống điện, đồng thời là cơ chế bảo vệ lợi ích cho cả người dân lẫn cộng đồng. Trong bối cảnh nhu cầu phát triển năng lượng tái tạo ngày càng lớn, việc tuân thủ đúng quy định và quy chuẩn không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là trách nhiệm kỹ thuật và xã hội của mỗi hộ gia đình khi tham gia vào hệ thống điện quốc gia.