Khi đất lên tiếng

Lâm Trực@

Trong cõi nhân gian này, đất là thứ tưởng như lặng câm, nhưng lại luôn biết cách cất tiếng vào lúc con người tưởng đã yên vị trong im lặng. Không lời, không chữ, đất lưu giữ những bí mật mà năm tháng không thể xóa nhòa. Đất không biết phản kháng, nhưng những tờ quyết định mang dấu đỏ, những hồ sơ nằm im trong két sắt lại là tiếng nói mạnh mẽ nhất về sự thật. Khi đất bị trao đi không thông qua đấu giá, khi nó bị coi là đặc quyền hơn là tài sản chung, thì lòng người bắt đầu nghiêng ngả.

Ông Nguyễn Đức Quyền khi còn giữ chức Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa.

Người ta nhắc đến ông Nguyễn Đức Quyền, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Thanh Hóa, không chỉ như một trường hợp cá biệt. Đó là một dấu lặng lớn trong bản nhạc đầy thăng trầm của nền hành chính địa phương. Ở tuổi lẽ ra nên thong dong bên chén trà, tiếng chim và tiếng cười con cháu, ông lại đối diện với cáo buộc hình sự. Không còn là người ký duyệt, người đại diện cho một cấp chính quyền, giờ đây ông là người bị điều tra, là trung tâm của một căn nhà bị khám xét trong chiều vắng.

Dự án khu đô thị mới Nam thành phố Thanh Hóa, mang danh “sinh thái xanh” – nghe qua tưởng chừng là một phần của mơ ước về phát triển bền vững – lại là nơi hé lộ những sai phạm mang tính hệ thống. Hơn một vạn mét vuông đất được giao không qua đấu giá, không có tiếng chuông của thị trường tự do, không có sự giám sát chặt chẽ từ công luận. Đó không còn là sự bất cẩn. Đó là một sự lựa chọn có chủ đích, một bước đi biết rõ là trái nguyên tắc nhưng vẫn cố tình thực hiện.

Không chỉ mình ông Quyền, ba người khác cũng bị khởi tố. Một là Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường, hai người còn lại là cán bộ chuyên trách trong phòng quản lý đất đai. Họ từng là những người nắm trong tay kiến thức chuyên môn, từng chịu trách nhiệm thẩm định và cố vấn. Nhưng trong một guồng máy mà thói quen vận hành thiếu minh bạch đã ăn sâu vào nếp nghĩ, sự im lặng đôi khi được mặc định là cách tồn tại dễ chịu nhất. Và rồi, khi thanh tra tỉnh lên tiếng, khi cơ quan điều tra vào cuộc, sự thật mới hiện hình.

Họ không thể nói rằng họ không biết. Bởi vì sự hiểu biết chính là công cụ làm việc của họ. Điều nguy hiểm không nằm ở sự mù mờ, mà nằm ở cảm giác rằng mình có thể đứng ngoài hậu quả. Khi người ta tin rằng quyền lực có thể thay thế luật pháp, rằng chữ ký cá nhân có thể phủ định nguyên tắc, thì chính lúc đó lòng tin công chúng bắt đầu rạn nứt.

Chúng ta đã thấy nhiều vụ án đất đai. Nhiều cán bộ từng có chức vị cao cũng đã bước qua ngưỡng cửa của tòa án. Nhưng vụ việc lần này không chỉ là một hồ sơ hình sự. Nó là tiếng chuông cảnh tỉnh, là nhắc nhở rằng hệ thống công vụ nếu không được vận hành bằng tinh thần trách nhiệm và sự tự trọng, thì bất kỳ ai cũng có thể trở thành kẻ đứng trước vành móng ngựa.

Tôi vẫn hay nói với bạn bè rằng, văn học là nơi lưu giữ tâm hồn dân tộc, còn luật pháp là thành lũy cuối cùng giữ xã hội khỏi sụp đổ. Không ai có quyền đứng ngoài sự thật. Không có ghế quyền lực nào đủ cao để vượt khỏi tầm với của lẽ phải. Những bảng quy hoạch, những bản đồ dự án nếu thiếu đạo đức công vụ, thiếu nguyên tắc minh bạch thì sớm hay muộn cũng sẽ trở thành chứng tích buộc người ta phải trả lời trước lịch sử.

Người dân không đòi hỏi quá nhiều. Họ không cần những khu đô thị được gọi là “xanh” nếu cái xanh đó là sản phẩm của sự gian dối. Họ cần một chính quyền minh bạch, một hệ thống biết nhận sai, biết sửa mình. Và trên hết, họ cần cảm giác rằng luật pháp là tấm áo che chở cho công bằng, chứ không phải là thứ dùng để bảo vệ đặc quyền.

Nếu muốn kiến tạo một tương lai vững bền, chúng ta phải bắt đầu từ việc trả lại đúng nghĩa cho những khái niệm đã từng rất thiêng liêng: “phục vụ nhân dân” và “công bộc của dân”. Phát triển không thể chỉ là con số hay những tòa nhà cao tầng. Phát triển, là khi người dân có thể tin tưởng rằng quyết định của chính quyền được ban hành trong ánh sáng, chứ không trong bóng tối.

Chúng ta không thể viết nên lịch sử chỉ bằng những trang ghi chiến công. Lịch sử còn phải có những đoạn đầy sám hối, để từ đó xã hội học cách tự sửa sai. Một quốc gia có thể vấp ngã vì sai lầm của vài cá nhân, nhưng sẽ suy tàn nếu tập thể chọn im lặng trước cái sai. Sự thật không làm người ta mất lòng tin. Chính sự che giấu mới làm điều đó.

Kỷ nguyên mới không đến từ những bài diễn văn rực rỡ, mà từ chính sự can đảm đối diện với những điều đã cũ và đã sai. Chúng ta không thể làm lại quá khứ, nhưng có thể làm lại tương lai, nếu mỗi người, từ một viên chức nhỏ đến người ngồi ở ghế quyền lực, biết soi lại chính mình.

Khi đất lên tiếng, không ai có thể làm ngơ. Và cũng không ai có thể đứng ngoài cuộc đối thoại giữa sự thật và lương tri.