VĂN HÓA ẨM THỰC NGƯỜI TÀY Ở VĂN CHẤN, YÊN BÁI

Người Tày ở Văn Chấn-Nghĩa Lộ chiếm 20% dân số toàn huyện (trên 2 vạn người) bà con sống tập trung ở 8 xã vùng ngoài của huyện, có truyền thống trồng lúa nước, thêm nghề trồng bông dệt vải thổ cẩm.

Họ sống với nhau trong một gia đình có nhiều thế hệ, có gia đình có tới 4 thế hệ chung sống dưới một mái nhà.

Nét ăn uống của người Tày nơi đây cũng đơn giản, món ăn ưa thích của họ vẫn là Rau măng, cá suối, chim thú, rêu suối được chế biến không cầu kỳ. Những món ăn như cơm lam, măng chua nấu cá, thịt gà, thịt cò, thịt trâu nướng chấm với ớt khô, uống với rượu báng, rượu chuối, rượu gấc, rượu ngô và rượu mật o-ng thì rất thích thú. Người Tày còn dùng chè, lá vối, lá nhân trần để pha nước uống. Ngày xưa bà con dân tộc Tày dùng nguồn nước tự nhiên từ suối khe được đựng trong ống tre, bương.

Thiếu nữ Tày

Ngày nay họ đã biết đào giếng hoặc sử dụng nước sạch.Những dịp lễ tết như rằm tháng năm, 14 tháng 7 âm lịch (xíp xí là 14). Người Tày thường làm xôi ngũ sắc, những màu từ cây cỏ ngâm lẫn với gạo như lá “co khảu cắm”, xanh tím, “co khảu đeng”, màu đỏ, lá củ “hản mẩu” nghệ màu vàng với những gói xôi nhiều màu sắc, thơm ngon, dẻo sẽ làm tăng không khí đặc biệt ấm áp của ngày lễ. Đối với người Tày ngày “xíp xí” còn làm bánh ấp, bánh đoàn kết, đây là loại bánh làm từ bột gạo nếp. Bánh ấp, bánh đoàn kết có nhiều loại như “pẻng cuội” nhào với chuối, “pẻng nhứa cáy”, bánh nhân thịt gà, thịt gà rang khô nghiền nhỏ làm nhân bánh, “pẻng ngá” nhân lạc vừng, “pẻng mịt” trộn mật. Loại bánh này gói trong lá chuối rừng, ta dùng lá chuối dài được hơ nóng cho mềm đặt hai chiếc bánh nặn tròn bằng nắm tay cuộn cùng một lá vặn ở giữa lại thành hai chiếc ấp vào nhau gọi là cặp bánh ấp hoặc bánh đoàn kết. “Xíp xí” mà thiếu vắng loại bánh này coi như không, bởi vậy cùng với xôi ngũ sắc, bánh ấp mang tính đặc trưng của người Tày. Cũng phải nói thêm Tết xíp xí của người Thái cũng tương tự như người Tày, họ cũng có bánh ấp.

Bằng những sản phẩm nuôi trồng, săn bắn được họ đã chế biến những món ăn riêng đặc trưng của dân tộc mình, góp phần vào thú ẩm thực rất giàu chất dinh dưỡng, dễ tiêu hóa, ngon miệng.

Xôi ngũ sắc

Món thịt muối chua (nhứa xổm): Các loại thịt thú rừng như thịt lợn, cầy, hươu, nai, sóc… lọc xương, thịt thái bằng ba ngón tay ướp các loại gia vị như: rượu, thính gạo tẻ, muối, gừng, hạt tiêu, ớt, sả, tỏi, hạt dổi… Cho thịt vào bình bằng sứ rửa sạch, phơi khô đậy kín và để nơi thoáng mát, khô ráo, ủ trong 5-7 ngày. Sau đó lấy ra thái con chì, chế biến như xào, nướng, hấp, đứng xa hàng chục con dao quăng vẫn thấy thơm lừng.

Nem chua (nem xổm): Nguyên liệu là thịt lợn rừng hoặc lợn nuôi, lọc lấy thịt nạc mông, thăn, lọc hết các xơ, giã mịn như giã giò; da lợn luộc vừa chín để nguội, thái mỏng, tất cả trộn đều với thính gạo tẻ nương, rượu, tỏi, tiêu, hạt sẻn, nắm bằng 2 ngón tay, gói vào lá chuối rừng treo lên chỗ sạch sẽ, thoáng mát, sau 3 ngày là ăn được. Món nem chua của người Tày rất ngon vì nó có mùi vị của hạt sẻn. Mỗi miếng nem chua cắt ra ăn với xôi, ta cảm nhận từ đầu lưỡi vị thơm ngon, ngọt, bùi, chua, cay quả là tuyệt diệu.

Rêu đá “cay”: Rêu “cay” có ba loại, song chỉ ăn được 2 loại, một là “cay him pho” rêu mọc ở suối, ngòi, bám vào đá; hai là “cay tau” rêu mọc từng đám lập lờ trên mặt hồ. Các loại rêu này phát triển vào mùa đông.

Để làm rêu đá vùi than “cay him pho” ta lấy rêu đá về, rửa rũ sạch đất cát, rác rưởi, dùng chày gỗ đập kỹ rồi rửa rũ sạch nhiều lần. Khi rêu đã sạch thì dùng kéo cắt từng đoạn ngắn khoảng 2cm trộn đều với tỏi, gừng, sả, ớt, muối, hạt dổi, quả muối (những gia vị này giã nhỏ). Tất cả gói vào lá dong bánh tẻ vùi vào lớp tro nóng, phủ lên trên một lớp than, làm sao cho chín đều không cháy, khi chín lấy ra ăn với xôi. Khi ăn ta dùng ít một, chứ không ăn nhiều, ta cảm nhận được hương vị ngọt, bùi, thơm mát. Món ăn này là vị thuốc giúp cơ thể lưu thông khí huyết, giải độc, giải nhiệt, hạ huyết áp và nhiều chứng bệnh mãn tính khác.

Làm rêu “cay tau” cũng làm như “cay him pho”, song món ăn này cho vào nấu, cho rêu vào nồi đảo đều với muối để nấu. Khi chín cho hạt sẻn, lá chanh, tỏi, ớt, gừng, ăn kèm với lá đu đủ xôi, quả cà rừng (mắc reng) rồi cùng ăn với cơm, xôi, ăn rất ngon, mọi người đều thích.

Măng chua héo (nó xổm héo): Món này thường là măng tre, bương, giang… chọn những chiếc măng to, bóc vỏ, rửa sạch rồi thái vát, mỏng dọc thớ dài khoảng 5cm. Măng thái xong ngâm với nước lã cho vào chum, vại, cong, ngâm khoảng 20-25 ngày, khi lấy ra măng đã thành măng chua. Ta lấy măng ra vắt nước rồi phơi khô, măng càng được nắng thì càng thơm ngon và phơi sương 2-3 lần là được. Dùng măng chua nấu với thịt gà, thịt cò, với cá sẽ cho hương vị thơm ngon tuyệt vời. Tiếp bạn bè, đãi khách quý với bát canh này người được ăn sẽ không bao giờ quên. Cứ đến cuối thu vào mùa gặt hái thì chế biến măng chua héo sẽ bảo quản được lâu, là nguồn thức ăn dự trữ rất tốt.

Nguồn: Nauanngon